من تلاش ميكنم پس هستم

1

معلوم نيست كه ما دوباره ببينيم

از اين دريچه

جهان هاي تازه تري را

اصلا معلوم نيست

تكليف ديدن ما بر دوش چشم باشد

يا چيزي به نام ديدن باشد

شايد فردا

اين چشم ها براي شهادت باشد

شايد با چشم هاي تازه تري

با سوي بيشتري

ديديم

ظاهر و باطن را

2

هميشه زلزله هايي هم هست

كه روح را به لرزه مي اندازد

شديدتر از آن كه فكر كني هم هست

كه ناگهان

گم مي شود زمين

و تو مي ماني در جايي

بي آسمان

شديدتر از اين ها هم هست

مانند من كه گاهي

گم مي كنم تمام نام هاي جهان را

و فكر مي كنم كه سنگم

و فكر مي كنم كه سنگ يعني چه

و فكر يعني چه

و چه يعني چه ...

3

با اين همه

نبوغ شاعران را

به نبوت راهي نيست

و شاعران - بسيارشان-

كوچك ترند از

زنبور عسل

به شاعران كوچك

وحي

نازل نمي شود

4

و آن چه او فرمود

آيات محكمات بود

و آن چه ما مي گوييم

حديث قدسي شعر است

5

اين كوه ها

اين ابرها و رودها و درياها

پايان بهتري از ما دارند

حتي اين بادها

شاعرانه تر از ما

رفتار مي كنند

و زودتر از ما بخشيده مي شوند

و اين كه رشك مي برم

به شاعرانگي باران...

6

هر آدمي كف دستي دارد

كه فرق مي كند با ديگري

چشمي

صدايي

كه فرق مي كند

با اين همه

تصوير سنگي ما هم بايد در جايي باشد

شبيه نامه اعمال ما

درون كوه ها و صخره ها رازي ست

كافي ست

حروف كتيبه هايش را

پيدا كنيم

خطوطي از صدا و نگاه ...

7

هميشه مي خواهم كه پيرهن دريا را

روي طنابي خشك كنم

هميشه مي خواهم كه ساعت زمان را بدزدم

و عقربه هايش را بردارم

همان طور كه گاه به شيطنت

كلاه از سر بادها برمي دارم

هميشه خواسته ام كه شعرهاي نانوشته فرشته ها را بسرايم

اما هميشه يكي

بالاتر از من و دريا

بالاتر از من و زمان

حتّي بالاتر از فرشته هاي خدا

با شعرهاي تازه تري

از راه مي رسد

و به ما مي خندد...

8

اين باران كه بيايد

اين درخت ها كه جوان شوند

اين گل ها كه به سن حرف زدن برسند

اين ستاره ها كه داماد شوند و

اين ماه كه به خانه بخت برود

اين چشمه ها كه كودك گم شده رود را پيدا كنند

اين ابرها كه سر بر بالش شان بگذارند و بخوابند

اين بهار كه بيايد

من گريه ام را در بقچه شعري خواهم بست

و رهسپار خدا خواهم شد

زين روزگار، خون جگرم، سخت خون جگر

من شِكوه دارم از همه، وز خويش، بيشتر

اي دل، شفيعِ آخرتِ مايي، الغياث

دنيا كرشمه‌هاي زليخاست، الحذر!

پيراهني ز گريه به تن كن، دلِ عزيز!

هم بويي از مشاهده سوي پدر، ببَر

كي مي‌شود كه ديدۀ يعقوب واشود؟

كي مي‌رسد كه يوسفِ دل، آيد از سفر؟

آه و دريغ و درد كه دنياي كوچكم

تكرارِ دردِ دل شد و تكرارِ دردِسر

با خستگي، هزار شبِ خسته‌ام گذشت

وايِ من از هزار شبِ خستۀ دگر

آخر كجاي اين شبِ محتوم، زندگي‌ست؟

هر روزمان هَبا شد و هر شام مان هدر

در دل، مرا چقدر نماز است بي‌حضور

در كف، مرا چقدر قنوت است بي‌اثر

اي دل، چقدر دور شدي، دور از خودت

تو بي‌خبر ز مرگي و مرگ از تو بي‌خبر

يك شب درآ به خانه‌ام اي مرگِ مهربان

يك شب مرا به خلوتِ جادويي‌ات بِبَر

بايد قضا كُنم همۀ عمرِ خويش را

من از قضا هنوز گرفتارم آن قَدَر،

كز هيچ كس اميدِ رهايي ز كار نيست

جز مالكِ قضا و به جز صاحبِ قَدَر

سنگي به سنگ خورد و سراپا شراره شد

دل، شعله‌ور نگشت ز بوسيدنِ «حَجَر»

سي شب به گردِ «حِجر» نشستم به التماس

سي شب تمام، ديدة دل، باز تا سحر

امّا دريغ از آن كه بلورين شود دلم

سنگين‌تر از هميشه، دلِ گنگ و كور و كر

پاي برهنه، باز، دل از دست مي‌‌دهم

وقتي هواي كعبه مرا اوفتد به سر

شايد هنوز نيمه دلي دارم از جنون

شايد هنوز نيمه غمي دارم از پدر

آه اي ستاره‌اي كه نمي‌ماني از درخش

آه اي پرنده‌اي كه نمي‌ماني از سفر

زان پيشتر كه قافلۀ حاجيان رسند

يك شب مرا به خلوتِ «اُمّ‌القري» ببر

هر كس بر آن سر است كه سوغاتي آورد

سوغات، سوي كعبه كسي مي‌برد مگر؟

آري، به كعبه بايد سوغاتي‌يي برم

دل مي‌برم به كعبه و در دست او تبر

بايد تهمتنانه گذشت از هزارخوان

هر خوانش، اژدهاي سياهِ هزارسر

يا رب به حقّ سيّد و سالارِ انبياء

يا رب به حقّ هر چه نبي تا ابو‌البشر

يا رب به حقّ آية «والشّمس و الضُّحي»

يا رب به حقّ سورۀ «النجم» و «القمر»«

دل، سدّ راهِ من شده، من، سدّ راهِ دل

من را دگر، دگر كن و دل را دگر، دگر!

هنوز اين كوچه ها اين كوچه ها بوي پدر دارد
نگاه روشن ما ريشه در باغ سحر دارد

سرم را مي زنم از بي كسي گاهي به درگاهي

نه با خود زاد راهي بردم از دنيا، نه همراهي

اگر زاد رهي دارم همين اندوه و فرياد است

"نه بر مژگان من اشكي نه بر لبهاي من آهي"*

غروبي را تداعي مي كنم با شوق ديدارش

تماشا مي كنم عطر تنش را هر سحرگاهي

دلم يك بار بويش را زيارت كرد... اين يعني

نمي خواهد گدايي را براند از درش شاهي

نمي خواهم كه برگردد ورق، ابليس برگردد

دعاي دست مي گويي، چرا چيزي نمي خواهي؟

از اين سرگشتگي سمت تو پارو مي زنم مولا!

از اين گم بودگي سوي تو پيدا مي كنم راهي

به طبع طوطيان هند عادت كرده ام ، هندو

همه شب رام رامي گفت و من الله اللهي

هلال نيمه ي شعبان رسيد و داغ دل نو شد

دعاي آل ياسين خوانده ام با شعر كوتاهي

اگر عصري ست يا صبحي تو آن عصري تو آن صبحي

اگر مهري ست يا ماهي تو آن مهري تو آن ماهي

دل مصر و يمن خون شد ز مكر نابرادرها

يقين دارم كه تو آن يوسف افتاده در چاهي

*اين مصراع از رهي معيري ميباشد

عالم تاج، قائم مقام فراهاني،متولد فراهان، از توابع اراك است ،كه در عصر قاجاريه در سال 1262 قبل از انقلاب مشروطيت پا به ديده هستي گذاشته، او از نبيره هاي جناب ميرزاابوالقاسم قائم مقام فراهاني،صدر اعظم با سياست و كاردان، مشهور قاجاريه در عصر فتحعلي شاه ومحمد شاه قاجار است، شخص جناب قائم مقام فراهاني،كه از نوابغ و نوادر ادبيات و سياست در عصر قاجاريه است ، از پيشگامان سبك ادبيات اثر گذار در عصر خويش محسوب مي شود ،كه تسلط كامل بر ادبيات پارسي ،عرب ، حكمت ،فلسفه و علم سياست داشته ، خالي از لطف نيست ، كه ابياتي از خود جناب قائم مقام فراهاني نقل شود تا سپس در خصوص نواده ايشان به بحث پرداخته شود، جناب قائم مقام فراهاني مي فرمايد:

روزگار است اين كه گه، عزت دهد،‌ گه خوار دارد / چرخ بازيگر از اين بازيچه‌ها، بسيار دارد/ مهر اگر آرد، بسي بيجا و، بي‌هنگام آرد / قهر اگر آرد بسي نا ساز و، ناهنجار دارد

اين وديعه سرايش شعر ، به امانت در وجود نواده او نيز نهاده شده بود .زندگي شاعره ، عالم تاج قائم مقام فراهاني فراز و نشيب هاي فراوان گذرانده ، و اساسا يكي از مواردي كه شاعران به شيوه شعر گفتن روي مي اوردند، همين است، كه رنج و درد هاي خود را با عنصر شعر تسكين و تسلي آلام رنج ها مي دهند، او نيز چنين تقدير و سرنوشتي داشته، بهر حال در عصر قاجاريه و آن روز گار نيمه از جامعه يعني زنان و دختران در انتخاب حتي گزينش همسر اختيارچنداني نداشتند و معمولا آنان در قرون گذشته همسر افرادي مي شدند كه از نظر تفاوت سني ، خلق وخوي ، روش منش و فرهنگ خانواده با آنان سازگاري نداشتند و اساسا رنج جانكاه همواره بر زندگي آنان سايه سياه افكنده بود، عالم تاج از ذوق و قريحه شاعري توان بسيار بالايي داشته،و تنها دلگرمي او به زندگي همين سرايش افكارش در قالب شعر به شيوه عروضي بوده،آن هم صرفا براي خودش بوده نه اينكه بخواهد براي جمعي بخواند و يا ديوان شعري مدون و مكتوب داشته باشد .

تخلص او (ژاله ) است ، شيوه سرايش شعرش،از طرفي به سبك هندي يا همان سبك اصفهاني نزديك است، در شرح بيان مضامين ،مفاهيم و ظرافت هاي شعري و ژرف نگري خاصي وجود دارد ،و گاهي او در بيان مطالب و شرح رنج خويش ابايي ندارد،چون براي خودش شعر مي گفته و به شيوه اشعار وحشي بافقي كه از شاعران عصر صفويه است،بيشتر متاثر شده ، و الهام گرفته، وحشي بافقي نيز در بيان رنج وآلام خود بسيار با دلي سوخته و صراحت ناگفته هاي خويش را مطرح نموده، و عالم تاج به نظر مي رسد، ديوان شعر اكثر شاعران را مطالعه نموده، يكي ديگر از خصوصيات شعر ، او اين است كه چيزهاي بي جان همانند ايينه ، سماور ،شانه همكلام و مخاطب خود قرار داده است،و از طرف ديگر شيوه سرايش شعرش نيز به سبك خراساني نزديك مي شود، و با صلابت ، استواري و اختصاصات سبك خراساني همراه است ، همانند اشعار ناصر خسروقبادياني شعر مي گويد ،او مطالعات فراواني داشته و از شيوه شعرش مشخص است ، و با توجه به اينكه اكثر بانوان ، در عصر قاجاريه ، از نعمت سواد محروم بودند ، خود بيانگر اين امر است، كه حداقل در زندگي به او اين فرصت داده شده بود، كه از نعمت خواندن و نوشتن بهرمند باشد،او به زبان و ادبيات پارسي و زبان وادبيات عرب آشنايي و آگاهي دارد، و از اين طريق پيام خود را ناخواسته به نسلهاي بعدي انتقال داده است، يكي از مهارت هاي شيوه شعر او اين است،كه بيان احساس و حالات روحي خويش را بخوبي به مخاطب القاء نموده ، و همه ظرافت هاي شعري و ادبي را دقت نموده ، و اين مورد نيز نشان دهنده اين امر است، كه او اساتيد خوبي داشته ، كه شعرش از نوعي پختگي و تكامل شيوه شعري بهره فراوان داشته است.

بي گمان يكي از تلخي هاي ايام زندگي او ، تلخي تاهل نا بسامان و زهر كشنده برايش بوده ، و تلخي بعدي در گذشت ناگوار مادر و سپس پدرش ، در روح او بسيار اثر گذار و شكنده بوده، و همواره اين رنج ،غم و اندوه را براي به همراه بوده ، و تلخي بعدي متاركه ، و قطعا تلخ ترين و درد ناك آنان محروم شدن از ديدار تنها فرزندش بوده ، كه ساليان سال به اميد ديدار فرزند برومندش در سالهاي خاكستري عمرش به سياهي گذشت و عملا اين شاعره رنجور و درد آشنا روزگار ناگواري را تجربه نموده كه اين حق او ،از اين همه مصائب نيست وجاي تاسف است خودش در بيتي مي گويد :

معماري و چيدمان كلمات و آهنگ واژگان همگي در ابيات و اشعار عالم تاج و نگاهش به زمانه : از ياس و نااميدي ، حرمان و ناكامي ، رنج و گداز، حسرت و سردي ، بي وفايي و بي اعتباري، افسرده وبي انگيزه ، تاريكي و سياهي ، اندوه و درد ،خسته و مايوس بيشتر استنباط و استناج مي شود، و نشاط و شادابي در شيوه شعرش كمتر مشاهده مي شود، البته يك بارقه ، اميد و انگيزه به او شوق ماندن در سراي خاك را همواره نويد مي داده ، اميد به ديدار فزرندش است ، شايد سختي ترين آزمون و ابتلا روزگار براي افراد ، دوري از فرزند يا فرزندان و يا فقدان آنان باشد كه در مورد عالم تاج چنين است ، كه فرزند او در بزرگي از ادبيان عالم شعر و ادب به نام پژمان بختياري كه از شاعران معاصر است، عالم تاج در غم دوري از ديدار پژمان پژمرده شد ،اما او به اميد آينده صبوري نمود، پژمان بختياري بعدها خود در باب والدين خويش در مقدمه كتاب اشعار مادرش چنين مي گويد: «مادرم در آغاز جواني بود و پدرم در پايان جواني،مادرم اهل شعر و بحث و كتاب بود و پدرم مرد جنگ و جدال ».

شايان ذكر است در شعر و ادبيات پارسي معمولا به غير مرحوم سپيده كاشاني كه زندگي دوران تاهل را خوش بختانه به خوبي داشته ساير شاعره هاي ايران همانند پروين اعتضامي ، فروغ و عالم تاج قائم مقام فراهاني از ازدواج و دوران تاهل خرسند نبودند و كه متاسفانه تاهل انان به تجرد و بازگشت به خانه پدري و متاركه با شريك زندگيشان انجاميده، البته نمي شود مقصر واقعي را همسران آنان قلمداد نمود، چون اساسا شاعران از روحيه بسيار حساس برخوردار هستند و ذاتا زود رنج مي باشند به جهت اينكه بيشتر از اقشار جامعه از محيط اطراف خودشان مثاثر مي شوند و اينكه ازدواج انان سنخيت از جنس خود نداشته ، شايد يكي از علت باشد بهرحال ...در مورد عالم تاج حتي از ديدار فرزند مدتها محروم بوده در شعري عالم تاج با تنها چند واژه از حرمان و ناكامي خود از زندگي مي گويد:

تاج عالم گر منم بي گفت و گوي

خاك عالم بر سر عالم كنيد

او در شعري عملا ازدواج خويش را سر منشاء اين روزگار پريشان احوال مي داند و مقصر را به نوعي نزديكان خويش قلمداد نموده و آنان را به نكوهش و انتقاد قرار داده تا جايي كه با صراحت بيان مي كند كه سهم او از اين زندگي بسيار ناچيز است و او به كمترين امكانات مادي و معيشتي قانع است اما به ازدواج تحميلي وناگوار چون شرنگ تلخ بر روح وجسم او اثر گذاشته و فرسوده و به تباهي رساند.

هر انساني با خواندن اين اشعار بسيار متاثر و افسرده خاطر مي شود كه در گذشته تاريخ زنان جامعه كه مادران وآينده سازان فرداي جامعه كشور اسلامي هستند، ازمواهب اوليه و زندگي طبيعي خويش محروم بودند، اما خوشبختانه الان ما ،در عصري زندگي مي كنيم، كه زنان محترم جامعه دوش با دوش مردان در عرضه هاي فناوري و علوم به بالاترين درجات تحصيلات عاليه مي رسند و در تمام مشاغل و حساس ترين امور به جهت لياقت ،شايستگي ،دقت ،نظم و منش خود در تمام لايه هاي مديريتي ، پرورشي ،اموزشي ،پژوهشي تحقيقي، و مراكز درماني و در تمام عرضه هاي كار وتلاش موفق هستند، نقش و اهميت وجود وگوهر زنان پارسا ،متعهد ومتخصص بر هيچ فردي پنهان نيست و دختران و زنان محترم جامعه مي بايست قدرشناس اين فرصت طلايي باشند كه از اين بركات و مواهب زندگي همانند مردان جامعه استفاده مي نمايند، چون آنان نيمه از جامعه پويا و خردمند را تشكيل مي دهند ،آنان مادران جامعه هستند و قطعا حضورشان بسيار ارزشمند و قابل احترام است ، عالم تاج عليرغم اينكه تمام اشعارش از سر درد ونااميدي است اما در لايه هاي نهفته وجودش انگار اميد جوانه زده بود .

شايان ذكر است ديوان اشعار عالم تاج پس از وفات او توسط تنها پسرش پژمان بختياري جمع آوري شد، و در سال 1345 به زيور طبع مزين گرديد ،لذا بسياري از اصحاب ادب وانديشه از شيوه شعريش و سبك وسياق اين شاعره عصر قاجاريه تا آن زمان بي اطلاع بودند ،اكنون كه نام اين شاعره عالم تاج قائم مقام فراهاني ذكر شده يكي دوبيت از اشعار پسر زندگييش پژمان بختياري نيز براي حسن ختام درج گردد.ديوانه سر صحبت فرزانه ندارد / در انجمن عقل فروشان ننهم پاي

تا چند كني قصه اسكندر و دارا / ده روزه عمر اين همه افسانه ندارد

منبع : سايت تبيان

چهره مسيح در ادبيات فارسي، با اساطير و رمز و رازهاي بسياري آميخته‌است. مسيح منجي كه مژده آمدنش و انفاس خوشش زنده‌كن جان‌هاي فرسوده است و يا عيسايي در جمع ياران دوازده‌گانه‌اش كه نماد شهادت و عصمت و تبرك بوده‌است. بسياري از لغات و اصطلاحات خاص آيين او در نظم و نثر فارسي و اقوال و نوشته‌هاي صوفيه، بر سبيل تمثيل و مجاز و براي بيان منظورهاي عرفاني و چه بسا مقاصد سياسي و حكمي در ترتيبي از رندي به كار رفته‌اند.

دگر كت ز دار مسيحا سخن / به ياد آمد از روزگار كهن

كسي را كه خواني همي سوگوار / كه كردند پيغمبرش را بدار

كه گويد كه فرزند يزدان بد اوي / بران دار بر كشته خندان بد اوي

چو پور پدر رفت سوي پدر / تو اندوه اين چوب پوده مخور

ز قيصر چو بيهوده آمد سخن / بخندد بر اين كار مرد كهن

همان دار عيسي نيرزد به رنج / كه شاهان نهادند آن را به گنج

(فردوسي)

(سعدي)

تعبيرات و تركيباتي مانند دير راهب، بت ترسا، زنار زلف، اعجاز مسيحا، نفس عيسوي، خر عيسي، آسمان چهارم و كرامت بي‌رنج ميسر شده در آثار پارسي فراوان به چشم مي‌خورد. مرجع استناد اكثر اينان نيز داستان‌هاي قرآن و تعدادي حديث اسلامي و روايات ساخته مفسران و عرفا بوده‌است. گاهي حتا تصوير عيسويت با تصورات ديگري از مذاهب و فرق ديگر خلط شده‌اند، مثلا پر اتفاق افتاده كه كشيش مسيحي، با موبدان و مغان و برهمنان اشتباه گرفته شده يا زنار مسيحي با كستي زرتشتي يگانه يا همانند تصوير شده‌است.

اي دلبر عيسي‌نفس ترسايي / خواهم كه به پيش بنده بي‌ترس آيي

گه اشك ز ديده ترم خشك كني / گه بر لب خشك من لب تر سايي

(ابوسعيد ابوالخير)

به اينها مي‌توان لغات و تعبيرات ديگري را افزود كه به جهات تاريخي، فرهنگي، ديني و جغرافيايي به مسيح مربوط مي‏شوند. لغات و تعبيراتي مانند ابجدخواني‏ عيسي، آستين مريم، باد مسيح و باد مسيحا، بيت لحم، پنجه مريم، ترسا، تعميد، چليپا، دم عيسي، لوقا، متي، مرقون، مريم عذرا، معجزه مسيح، نسطور، يعقوب و يوحنا.

كسي مانند ناصرخسرو به سبب مسافرت كاشفانه و جستجوگرانه‌اش كه به دنبال حقيقت سرزمين‌هاي مختلف را درمي‌نورديد و شرح آن را در سفرنامه‌اش آورده‌است، اين فرصت را داشته تا با مسيحيان حشر و نشر نزديك داشته باشد. خاقاني، نظامي و شاعراني كه در قفقاز مي‌زيسته‌اند نيز طبيعتاً به خاطر همسايگي و همنشيني با مسيحيان آشنايي درست‌تري از فرهنگ و آداب مسيحي داشته‌اند. از اين بين خاقاني چون مادري مسيحي داشته، آشنايي و به طبع اشاراتش به دقايق فرهنگ عيسوي راهگشاتر و مطلوب‌تراست. در سروده‌هاي خاقاني، شرواني اين شاعر بزرگ قرن ششم قفقازي، مسيح ازهر دو منظر مورد توجه قرار گرفته‌است؛ يكي از نگاه مسيحيان و بر اساس باورها و دريافت‌هاي پيروان مسيح و ديگر نگاهي كه از قرآن، تفاسير و منابع اسلامي در باب مسيح متأثر است. هيچ كس چون او نتوانسته روايت دقيقي در باب آيين مسيح، اعياد، مراسم و آداب و رسوم مربوط به مسيحيان را ارائه كند. قصيده معروف "‌ترساييه" از خاقاني سرشار است از اشارات مسيحي؛ و حتا خيلي وقت‌ها بدون دانستن اين فرهنگ نمي‌توان معاني پيچيده و حكمي خاقاني را درك كرد. شعري كه با اين مطلع شروع مي شود: فلك كج‌روتر است از خط ترسا / مرا دارد مسلسل راهب‌آسا. و در ادامه ادعا مي كند:

به اينها مي‌توان داد و ستد تجاري بين پيروان دو مذهب و همچنين آميخته شدن عيسويت و غرب يا فرنگ را نيز اضافه كرد. فرنگستان كه "مسلماني ندارد"، مظهر مسيحيت است؛ جايي ديگر، جايي بيگانه و راز آميز و دور. و چه بسا كه بتوان دشمني ديرينه ايران و روم را نيز به آن اضافه كرد.

كساني كه درباره تصوف اسلامي تحقيق مي‌كرده‌اند، مثل دكتر زرين‌كوب، حتا اعتقاد داشته‌اند كه بسياري از آداب و سنن صوفيه مثل عزلت و سياحت و فقر و رياضت و تجرد و دريوزگي و امثال اينها، همه متأثر از رياضت و رهبانيت عيسوي است. گاهي چهره‌هاي نماديني چون شيخ صنعان كه نماد تصوف و زهد است، در امتحان ايمان به آتشگاه دلبر ترسا سرمي‌نهد و دينش را به بت كافركيش مسلمان‌كش ترسايي به حراج مي‌گذارد.

تفاسير و نوشته‌هاي عرفاني مثل كشف‌الاسرار ميبدي پر از قصه‌هاي تمثيلي عيسي است. عيسي در اين نوشته‌ها مثالي چندبعدي وكاربردي براي سلوك عرفاني است. مثلا "خم رنگرزي عيسي" كنايه از وجود انسان كمال مطلوب است كه منشأ آثار وجودي متعدد و متكثر است. همچنان دل انسان كامل كه هر چيز به آن وارد شود پاك و زدوده مي‏شود.

بجز اين، مرغ عيسي نيز از جمله مثال‌هاي ديگري است كه در تمثيل‌هاي عرفاني فارسي فراوان ياد شده‌است. به روايت ميبدي، عيسي بر پاره‌اي گل چيزي خواند و بر آن دميد و آن گل به اذن خدا بر سان مرغي شد. "و آن مرغ اين خفاش است كه در شب پرد." مولانا نيز از آن در داستان‌هاي مختلفي سود جسته‌است:

زنده كردن مردگان، شفا دادن بيماران، بينا كردن كوران از ديگر صفات عيسوي است كه ادبيات فارسي به سبيل كنايه و تمثيل به آن بسيار پرداخته‌است. مثل اين بيت از حافظ:

به اين مي‌توان بيت‌هاي بسياري را از ديوان حافظ و ديگر شعرا نيز افزود.

***

***

***

(حافظ)

***

(بيدل)

ميبدي نيز اين قصه را به تفصيل و با سعي استدلال وصف كرده‌است:"و روزگار ايشان روزگار طبّ بود، زيركان و حكيمان بودند در ميان ايشان... پس ربّ العالمين معجزه عيسي هم از آن جنس ساخت كه ايشان در آن ماهر بودند... روزي بود كه پنجاه هزار كس مداوات كردي از اين بيماران و اسيران و نابينايان و ديوانگان. هر كس كه طاقت داشتي بر عيسي رفتي و آنكه نتوانستي رفتن، عيسي بر او خود رفتي". (كشف‌الاسرار، ج 2، ص 123).

از جمله كساني كه با دم عيسي حيات دوباره يافته‌اند، العازر از همه در ادبيات فارسي معروف‌تر است. احمد شاملو در شعر "مرگ ناصري" كه به روايت شهادت عيسي پرداخته، العازر را نماد انقلابي بي‌مسئوليت شمرده:

از خيل تماشاييان العازر...

و خويش را از آزارگران ديني گزنده آزاد يافت

چنانكه مولانا نيز به ترتيبي العازر را بي‌نصيب نگذاشته‌است:

در نزد صوفيه ترسايي و شخص عيسي مسيح گاه رمز تجريد و تجرد در سلوك و همچنان شيوه زيستن زاهدانه و پرهيزكارانه نيز بوده‌است:

(بيدل)

به جز اين تمثيل‌ها و رمزها، داستان‌هاي عيسي نيز براي پندآموزي و چه بسا استصحاب اهل فقه نيز در ادبيات فارسي بسامد بالايي دارد و چه بسا كه گاهي داستاني به اشكال و روايات مختلف تعريف شده‌است:

عيسي به رهي ديد يكي كشته فتاده / حيران شد و بگرفت به دندان سر انگشت

گفتا كه "كِرا كشتي تا كشته شدي زار / تا باز كه او را بكشد آنكه تو را كشت؟"

(ناصرخسرو)

(فردوسي)

(مولوي)

بجز اين داستان هاي در گهواره سخن گفتن واز دريا گذشتن و سفره آسماني پهن شدن و شام آخر و بر صليب شدن عيسي كه به تبع مسلماني با انكار همراه بوده‌است، همه از رمزهاي مكرر ادب فارسي‌اند:

قصه‌هاي ديگري نيز هست كه فارسي‌زبانان و ادب فارسي را با مسيح و مسيحيت پيوند مي‌زند. يكي شباهت ماني پيامبر با او و دادخواهي‌اش و كتاب او كه در ادب فارسي به انجيل مانوي نيز شهرت دارد. چنانكه در آثار الباقيه بيروني نام كتاب ماني، انجيل‌السبعين ذكر شده‌است و در لطايف الاشارات قشيري رسالت اصلي عيسي مسيح ظلم‌ستيزي بيان شده‌است و از طرفي معمولاً دعواي عدالت اجتماعي نيز آن دو را يگانه و به سمبلي در طول سال‌هاي بيداد تبديل كرده‌است. به خصوص در روزگار تب سوسياليستي تازه، دوباره اين موتيو جان گرفته بوده‌است. به طور مثال، مي‌توان به شعرهاي فريدون مشيري و منوچهر آتشي اشاره كرد كه هر دو با گريزي به ماجراي عيسي روزگار بيداد بشر امروز را به شكوه گرفته‌اند.

او با صليب چوبي و دشنام دشمنان

با كوه سرنوشت گلاويز بود و من ...

من خود صليب خويشتنم!

(منوچهر آتشي)

(فريدون مشيري)

و از همه اينها معروف‌تر شعر مرگ ناصري شاملو ست كه در يكي از جاوردانه‌ترين شعرهاي تمثيلي، حكايت بر دار كردن عيسي را با رنج‌هاي روشنفكري امروز گره زده‌است:

"شتاب كن، ناصري، شتاب كن!"

ز رحمي كه در جان خويش يافت

سبك شد

و چونان قويي مغرور

در زلالي خويشتن نگريست

و از طرفي پيامبران را آيينه‌هاي يك منشور ازلي شمردن نيز نوعي نگاه ديگري بوده‌است كه عيسي را چون پيامبران فارسي و پيامبر اسلام براي شاعران و عرفا عزيز مي‌ساخته‌است. چنانكه خاقاني مي‌گويد:

يا مولوي كه به شكل ديگري همين مضمون را بيان كرده‌است:

و فروغ به شكلي ديگر اين تداوم كرامت را در شعرش نشان داده‌است:

شايد كه عشق من

گهواره تولد عيساي ديگري باشد

و بالاخره، در سرانجام باز مي‌توان به مولانا برگشت كه نقطه وصل شاعران و عارفان با هم است و جايي در مقايسه دو دين و دو رسول در مثنوي گفته‌است:

مصلحت در دين عيسي غار و كوه / مصلحت در دين ما جنگ و شكوه

منبع : سايت تبيان