16نشانه كه وقتش رسيده شغلتان را ترك كنيد
وجوب پير در كلام عرفا
نجم الدين كبري مي گويد : موسي را باكمال مرتبه ي نبوت و درجه ي رسالت و الوالعزمي در بدايت حال ده سال ملازمت خدمت شعيب مي بايست تا استحقاق شرف مكالمه ي حق يابد . عرفا معتقدند در ابتداي امر داشتن پير ، راهنما و دليل لازم است تا سالك قدم در راه وصول به حق گذارد .
مفتون و مغرور اين راه كسي است كه پندارد باديه ي بي پايان كعبه ي وصال به سير قدم بي دليل و بدرقه قطع توان كرد .
قطع اين مرحله بي همرهي خضر مكن ظلمات است بترس از خطر گمراهي
اگر چه در ابتداي هدايت نه به پيغمبر حاجت است نه به شيخ ، و آن تخم طلب است كه در زمين دل ها جز به تأثير نظر عنايت نيفتد . ليكن هر كجا آن تخم پديد آمد ، در پرورش آن به پيغمبر و شيخ حاجت افتد .
غزالي در ارج و اهميت شأن پير مي گويد : چون پير به دست آورد ، كار خويش جمله بايد با وي گذارد و تصرف خود اندر باقي كند و بداند كه منفعت وي اندر خطاي پير، بيش از آن بود كه اندر صواب خويش و هر چه شنود از پير كه وجه آن بنداند بايد كه از قصه ي موسي و خضر ( ع ) ياد آورد كه آن براي حكايت پير و مريد است كه مشايخ چيزها بدانسته باشند كه به عقل ، فراسر آن نتوان شد .
پير در انديشه ي حافظحافظ در بيشتر غزليات خود به داشتن دليل ، پير و راهنما تأكيد مي ورزد و پيروي از آن را بر سالك امري واجب مي داند :
به مي سجاده رنگين كن گرت پير مغان گويد كه سالك بيخبر نبود ز راه و رسم منزل ها
با توجه به ديوان حافظ مي توان دريافت كه وي ذوق و ذهني عرفاني دارد و شيفته ي انديشه ها ي ملامتيه است. اگر چه سندي مبني بر اين كه حافظ خود سر سپرده ي پيري باشد در دست نيست ، اما سخن از پير ، دليل ، خضر ، ولي ، مرشد و نظاير آن در ديوان وي بسيار است .
در انديشيدن حافظ به پير سه امر مهم به چشم مي خورد :
1 . سرگشتگي و آروزي يافتن دليل و راهنماي راه- در بيابان فنا گم شدن آخر تا كي ره بپرسيم مگر پي به مهمات بريم
- گذار بر ظلماتست خضر راهي كو مباد كاتش محرومي آب ما ببرد
- رندان تشنه لب را آبي نمي دهد كس گويي ولي شناسان رفتند از اين ولايت
- سر زحسرت به در ميكده ها بركردم چون شناساي تو در صومعه يك پير نبود
- شهر خاليست زعشاق بود كز طرفي مردي از خويش برون آيد و كاري بكند
2. پي بردن به وجود و لزوم پير :- به كوي عشق منه بي دليل راه قدم كه من به خويش نمودم صد اهتمام و نشد
- بيا كه چاره ي ذوق حضور و نظم امور به فيض بخشي اهل نظر تواني كرد
- تو دستگير شو اي خضر پي خجسته كه من پياده مي روم و همرهان سوارانند
- قطع اين مرحله بي همرهي خضر مكن ظلماتست بترس از خطر گمراهي
- همتم بدرقه ي راه كن اي طاير قدس كه دراز است ره منزل و من نوسفرم
3 . پير مغان :- گر پير مغان مرشد ما شد چه تفاوت در هيچ سري نيست كه سرّي ز خدا نيست
- از آستان پير مغان سر چرا كشيم دولت در اين سراوگشايش در اين در است
- بندهي پير مغانم كه ز جهلم برهاند پير ما هر چه كند عين ولايت باشد
- دولت پير مغان باد كه باقي سهل است ديگري گو برو و نام من از ياد ببر
- مشكل خويش بر پير مغان بردم دوش كو به تأييد نظر حل معما ميكرد
اسطوره يي به نام پير مغان :پير در ادبيات فارسي سابقه يي بس طولاني دارد و بعد ها به شكل يك انسان كامل در اشعار عرفاني به چشم مي خورد اما به اين شكل و اوصاف كه در ديوان حافظ به چشم مي خورد مي توان گفت از برساخته هاي هنري حافظ مي باشد اين پير را نمي توان با پير زردشتي مرتبط دانست .آن چه كه از انديشه وي بر مي آيد اين است كه پير مغان مرشد حافظ است ، پيري كه حافظ فقط در مقابل او سر فرود مي آورد و سخن وي را مي شنود و ملازم خدمت وي است البته بايد تأكيد كرد كه پير مغان، پير به شكل رسمي و خانقاهي مد نظر نيست .
تصوير پير مغان تركيبي است از پير طريقت و پير مي فروش و به جز اين دو پير ميكده ، پير ميخانه ، پير خرابات و به يك تعبير پير گلرنگ ، پير پيمانه كش ، پير دردي كش ، شيخ ما هم ناميده شده است :
- نيكي پير مغان بين كه چو ما بدمستان هر چه كرديم به چشم كرمش زيبا بود
- پير گلرنگ من اندر حق ازرق پوشان رخصت خبث نداد ار نه حكايت ها بود
- ما باده زير خرقه نه امروز مي خوريم صدبار پير ميكده اين ماجرا شنيد
- پير دردي كش ما گر چه ندارد زر و زور خوش عطابخش و خطاپوش خدايي دارد
- دوش از مسجد سوي ميخانه آمد پير ما چيست ياران طريقت بعد از اين تدبير ما
- نصيحتي كنمت ياد گير و در عمل آر كه اين حديث ز پير طريقتم يادست
اين پير ميكده اگر پيري خرفت و نادان بود آن شأن و مقام را نداشت كه حافظ از وي راه نجات پرسد و او هم پاسخي خردمندانه بدهد .خلاصه كلام اين كه اسطوره ي پير مغان ساخته ي طبع هنرمندانه ي حافظ است همان طور كه به طور مثال رستم به يك معني پرورده ي طبع فردوسي است .
منبع : سايت تبيان
براي مشاهده اشعار حافظ كليك كنيد