ادبيات جهان در سالي كه گذشت

در فاصله 20 مارس سال 2011 تا زمان تهيه اين گزارش، ادبيات جهان مثل ديگر چيزهاي جهان حركت پويايش را داشت و سال خوبي را تجربه كرد. انتشار آثار متعدد از نويسندگان بزرگ، يكي از مشخصه‌هاي اين سال بود. جان بارت، هاروكي موراكامي، دن دليلو، جويس كرول اوتس، امبرتو اكو، ايزابل آلنده و... ازجمله نويسندگان برجسته‌اي بودند كه در اين سال آثار جديدي را منتشر كردند. همچون سال‌هاي گذشته نيز در بسياري از كشورها به بهانه اعداد، بزرگداشت‌هايي براي چهره‌هاي ادبي برجسته‌شان برگزار كردند كه آخرينش جشن 20 سالگي چارلز ديكنز بود كه در انگليس برگزار شد اما مهم‌ترين اخبار ادبي جهان براي ما ايراني‌ها شايد خبر جايزه‌‌هاي بزرگ ادبي باشد. پس برويم سراغ جايزه‌ها:

نوبل: اكتبر يا همان مهرماه كه فرا مي‌رسد، نگاه علاقه‌مندان ادبيات به مهم‌ترين و معتبرترين جايزه ادبي دنيا يعني جايزه نوبل معطوف مي‌شود. در اين بين بازار پيش‌بيني‌ها هم داغ بود و حتي در انگليس و بعضي از كشورهاي آسياي جنوب شرقي بر سر برنده احتمالي جايزه نوبل ادبيات سال 2011 شرط‌بندي كردند. بخت اول دريافت جايزه نوبل هم، آدونيس، شاعر سوري بود. با توجه به وقوع انقلاب در كشورهاي عربي تصور مي‌شد، به اين بهانه جايزه نوبل را به او بدهند. از طرفي از سال 1996 كه ويسواوا شيمبورسكا جايزه نوبل را دريافت كرده بود، نوبل را به يك شاعر نمي‌دادند. آخرين باري كه يك نويسنده عرب جايزه نوبل را دريافت كرده بود، به سال 1988 برمي‌گشت كه نجيب محفوظ به اين افتخار دست پيدا كرد. هاروكي موراكامي، نويسنده ژاپني، پيتر ناداس، نويسنده مجارستاني، زهرا ايماليان، نويسنده الجزايري، كوآن، شاعر كره‌اي و لس موراي شاعر ژاپني و فيليپ راث، نويسنده آمريكايي ديگر شانس‌هاي برنده جايزه نوبل بودند.

اما 14 مهرماه، آكادمي سوئدي نوبل اعلام كرد توماس ترنسترومر، شاعر سوئدي به‌خاطر اينكه «با تصاوير موجز و نيمه‌شفافش كه دسترسي تازه‌اي از واقعيت را به ما مي‌دهد» جايزه نوبل ادبيات سال 2011 را دريافت كرد.

البته در پيش‌بيني‌ها ترنسترومر، پس از آدونيس، شانس دوم محسوب مي‌شد. او بيش از 15 مجموعه شعر نوشته كه بسياري از آنها به زبان‌هاي ديگر ترجمه شده است. رسانه‌هاي آمريكا در واكنش به اين اتفاق، كميته نوبل را به طرفداري از نويسندگان اروپايي و بي‌توجهي به نويسندگان آمريكايي متهم كردند. آخرين‌بار كه يك آمريكايي جايزه نوبل را دريافت كرد، مربوط مي‌شد به سال 1983 كه اين جايزه به توني موريسون تعلق گرفت.

از ترنسترومر در ايران مجموعه شعري با عنوان «مجمع‌الجزاير رويا» توسط مرتضي ثقفيان ترجمه شده و نشر ديگر آن را چاپ كرده است.

من بوكر: جايزه من بوكر كه بيشتر به جايزه بوكر مشهور است، در سال 2011 به جوليان بارتر، نويسنده 65 ساله انگليسي رسيد. او به‌خاطر كتاب «حسي از يك پايان» اين جايزه را دريافت كرد. در حالي‌كه در چند سال گذشته، رقابت سختي بين نويسندگان مطرح در جريان بود، امسال بارتر رقباي قدرتمندي را در كنار خود نداشت. جايزه ادبي بوكر هر سال به بهترين رمان انگليسي‌زبان به قلم نويسندگان بريتانيا، جمهوري ايرلند و كشورهاي مشترك‌المنافع داده مي‌شود.

گنكور: معتبرترين جايزه ادبي فرانسه، گنكور، امسال به يك دبير زيست‌شناسي به نام آلكسيس جني رسيد. او با اولين رمانش، «هنر فرانسوي جنگ» موفق به دريافت اين جايزه شد. جالب است بدانيد كه از نظر مادي، گنكور يكي از كم‌ارزش‌ترين جوايز ادبي دنياست. چراكه به برنده فقط 10 يورو پرداخت مي‌شود، اما ارزش معنوي اين جايزه به حدي است كه فروش بسيار بالايي را براي كتاب يا كتاب‌هايش به ارمغان خواهد آورد.

ادبي گوته: جايزه ادبي گوته، شاعر آلماني 28 آگوست 2011 به آدونيس رسيد تا او اولين نويسنده يا شاعر عرب باشد كه اين جايزه را دريافت كرد. جايزه 50 هزار يورويي گوته هر سه سال يك بار در زادروز گوته به شاعر و نويسنده‌اي كه اثرش روح اين شاعر برجسته آلماني را بازتاب مي‌دهد، اهدا مي‌شود. زيگموند فرويد و هرمان هسه از مشهورترين برندگان جايزه گوته بوده‌اند.

ملي كتاب آمريكا: 16 نوامبر سال 2011، مراسم پاياني اهداي جوايز كتاب ملي آمريكا برگزار شد. اين جايزه در چهار رشته شعر، داستان، غيرداستان و چهره تازه ادبيات اهدا مي‌شود. اين جايزه‌ در سال 2011 در بخش داستان به جاسمين وارد به‌خاطر كتاب «استخوان‌ها را نجات بده» و جايزه بخش غيرداستاني «انحراف جهان» به استفان گرين بالت رسيد. در بخش شعر، به نيكي فيلي با مجموعه‌ شعر «سرش را ببر و بشكاف» تعلق گرفت. تاتها لاي، نيز به‌عنوان چهره تازه ادبيات معرفي شد و جايزه ملي كتاب آمريكا را دريافت كرد.

پن فاكنر: جايزه ادبي پن فاكنر كه به بهترين داستان كوتاه تعلق مي‌گيرد، در سال 2011 به اديت پيرلمن تعلق گرفت.

پوليتزر: جايزه پوليتزر يك ويژگي منحصربه‌فرد دارد و آن اينكه در رشته‌هاي متعددي در حيطه‌هاي روزنامه‌نگاري، ادبيات و موسيقي برگزار مي‌شود.

امسال در بخش داستان، جايزه پوليتزر 2011، به جنيفر ايگان به خاطر رمان «بازديدي از جوخه دست و پا چلفتي‌ها» اهدا شد.

در بخش شعر، اين جايزه به كي ران تعلق گرفت. بروس نوريس هم به خاطر نمايشنامه «پارك كلي بورن» برنده جايزه پوليتزر در بخش نمايش شد.

سروانتس: جايزه ادبي سروانتس نيز در سال 2011 به شاعر رياضي‌دان، نيكانورپارا ساندوال از كشور شيلي اهدا شد. اين جايزه‌ كه از سال 1976 راه‌اندازي شد، هر ساله به يك نويسنده اسپانيايي‌زبان به پاس يك عمر تلاش حرفه‌اي‌اش تعلق مي‌گيرد. امسال ساندوال جايزه 125 هزار يورويي سروانتس را برد.

اينكه كتابفروش‌هاي آمريكا ماه اكتبر مجبور بودند مغازه‌هاي‌شان را تا نيمه‌هاي شب باز نگه دارند تا ترجمه رمان 1Q84 هاروكي موراكامي را پيش‌فروش كنند، اتفاق ويژه‌اي است. چون رمان سه‌گانه تقريبا هزار صفحه‌اي موراكامي ديگر شباهتي به هري پاتر ندارد كه اين استقبال را بتوان با نياز جامعه مصرفي به كالاي سرگرمي توضيح داد يقينا استقبال از اثري كه به گفته يكي از دوستان در حد صد سال تنهايي گابريل گارسيا ماركز است، حيرت‌انگيز است.

جين آستين، نويسنده انگليسي نزديك به 200 سال پس از مرگش در سال 2011 دو بار خبر‌ساز شد. پنجم دسامبر دكتر پائولا بايرن، نويسنده زندگينامه آستين اعلام كرد كه تصويري از اين نويسنده پيدا كرده است. پيش از اين تنها تصوير بجا مانده تاييدشده از جين آستين، طرحي بود كه خواهرش كاساندرا در سال 1810 از او كشيده بود. خانم آستين در 41 سالگي درگذشت. درباره علت مرگ زودهنگام او تحقيقات زيادي شده و غالبا گفته شده كه او به‌خاطر ابتلا به سرطان درگذشته بود. اما نوامبر امسال ليندسي آشفورد، يك نويسنده ژانر جنايي مدعي شد كه با تحقيقي كه در نامه‌هاي آستين انجام داده به اين نتيجه رسيده كه اين احتمال وجود دارد كه او با سم آرسنيك به قتل رسيده باشد.

كورت وونه‌گات، نويسنده پست‌مدرن آمريكايي كه چهار سال پيش درگذشت، در سال 2011 دوبار سوژه خبرها شد. يكبار در ماه جولاي وقتي كه يك مدرسه در ايالت ميسوري وجود رمان مشهور او «سلاخ‌خانه شماره پنج» را كه هجويه‌اي بر جنگ جهاني دوم بود، ممنوع كرد. اين اتفاق پس از آن رخ داد كه يك پروفسور محلي با طرح شكايتي ادعا كرد كه اين كتاب، كودكان را در معرض مطالب شوك‌آور قرار مي‌دهد. در واكنش به اين اقدام، كتابخانه يادبود وونه‌گات در ماه آگوست اعلام كرد كه در واكنش به اين سانسور، نسخه‌هاي رايگان رمان «سلاخ‌خانه شماره پنج» را در اختيار دانش‌آموزان علاقه‌مند ميسوري قرار مي‌دهد. در ماه دسامبر نيز پسر كورت وونه‌گات به زندگينامه نوشته شده توسط چارلز شيلدز اعتراض كرد و گفت كه او تصويري خشن، تلخ و غيرواقعي از اين نويسنده شوخ‌طبع آمريكايي ارائه كرده است.

شايد كسي انتظار نداشت كه استيفن كينگ، نويسنده مشهور داستان‌هاي ژانر وحشت، سراغ يكي از بحث‌انگيزترين سوژه‌هاي تاريخ آمريكا در قرن بيستم برود اما او در سال 2011 رماني درباره ترور جان اف كندي، رئيس‌جمهور اسبق آمريكا نوشت. نام اين كتاب 11/22/63 بود.

ارنستو ساباتو، نويسنده آرژانتيني يكي از مطرح‌ترين نويسندگاني بود كه در سال گذشته درگذشت. او 30 آوريل 2011، دو ماه پيش از جشن تولد 100 سالگي‌اش در سانتوس لوگراس درگذشت. علت مرگ او برونشيت بود. نشريه ال‌پاريس پس از مرگ ساباتو از او به‌عنوان «آخرين نويسنده كلاسيك ادبيات آرژانتين» ياد كرد. ساباتو در طول عمرش سه رمان نوشته «گورها و قهرمانان»، «فرشته تاريكي» و «تونل».

ديگر نويسنده مشهور جهان كه در سال 90 درگذشت، واسلاو هاول، نويسنده اهل چك بود. هاول 18 دسامبر 2011 در 75 سالگي درگذشت. او به مدت 10 سال رئيس‌جمهور كشور چك بود. وي در سال‌هايي كه حكومت كمونيستي فضاي اختناق را در چكسلواكي به‌وجود آورده بود، ازجمله نويسندگان پيشرو در مقابله با حكومت بود. در روز خاكسپاري اين نويسنده و نمايشنامه‌نويس، چهره‌هاي مطرحي از سراسر جهان شركت كردند كه نشان‌دهنده ميزان محبوبيت او در جهان بود.

دانيل سادا، شاعر مكزيكي، گونزالس روخاس، شاعر شيليايي، اليسيو آلبرتو، نويسنده كوبايي و جوزف اسكورتسكي، نويسنده چك از ديگر نويسندگاني بودند كه در سال 90 چشم از جهان فرو بستند.

منبع : سايت تبيان